Od Kulina bana i dobrijeh dana  bošnjačka izreka

| Glas islama | Broj 190
| Piše: Usame Zukorlić |
Na prostoru današnjeg Sandžaka, u Srednjem vijeku, naizmjenično su vladale bošnjačke i srpske dinastije. Bosnom su vladali Kotromanići, a Raškom, kako se spominje, kasnije Srbijom, Nemanjići.

Doseljavanjem Slovena, po dokumentima kao robova – servus, na prostor Sandžaka pod uticajem tadašnje Vizantije dolazi do formiranja srpske nacije i raseljavanja i asimilacije većeg broja ilirskih plemena Autirijata i Dardanaca koji su prvobitni i autohtoni stanovnici Sandžaka, preci današnjih Bošnjaka. Nemanjići su prva srpska dinastija i zavladali su dijelom današnjeg Sandžaka, tačnije Raškom. Rodonačelnik Nemanjića bio je Stefan Nemanja (vl. 1168-1196). Naziv teritorije Raške je ilirskog porijekla i po njoj se zove i rijeka nad kojom se nalazi tvrðava. Teritorija Raške obuhvata okolinu tvrðave i rijeke Raške. Kada je Nemanja postao župan, svoju prijestolnicu je smjestio u Arsu i vremenom je ta tvrðava mijenjala naziv od Arsa u Rasa – Ras, stari ilirski grad. On je kršten kao katolik i u početku ga je privlačio katolički Zapad. Imao je želju da sklopi savez sa Karlom Fridrihom Barbarosom, njemačkim carem. On je u pohodu na Jerusalim (Kuds) prošao kroz Sandžak i očekivao je to učiniti u njegovom povratku, ali se on sa ovog putovanja nije nikada vratio. Nemanji je, poslije toga, bilo neizbježno potpadanje pod uticaj Vizantijske crkve, jer je Vizantija u to doba bila veoma jaka.
Sa druge strane Drine vladao je Kulin ban (vl. 1180-1204), najpoznatiji bosanski vladar. Bio je Bošnjanin, kako sebe opisuje u dokumentima, i prvi vladar sljedbenik bogumilskog vjerovanja. Njegova teritorija je bila znatno jača od Nemanjine. Poznata je njegova povelja Dubrovčanima i garantovanje im slobode kretanja. On je u Bosni sagradio prvu bogumilsku bogomolju. Njega je ugarski kralj Emerik prijavio kod pape Inoćentije III zbog njegovog slijeðenja bogumilstva i Papa, pošto je u Evropi njegovim blagoslovom stradalo oko milion sljedbenika ovakvog vjerovanja, proglašava krstaški rat protiv Bosne. Ban Kulin, da bi sačuvao svoj narod, pred Papinim izaslanicima samo formalno prima katoličanstvo.
Jedan od poznatih Kulinovih nasljednika je ban Stjepan (vl. 1204-1232). Njega je Katolička crkva uspjela smijeniti i postaviti Mateju Ninoslava (vl. 1232-1253), ali se i on otima njihovoj kontroli, prima vjeru bogumila i počinje je javno ispovijedati. Protiv njega i Bošnjana se ponovno proglašava krstaški rat u kome ih je jako puno stradalo. Uprkos svemu, ban Mateja uspijeva sačuvati svoju vjeru i odbraniti svoju državu. Jedan od poznatih vladara Bosne je i Stjepan II Kotromanić (vl. 1314-1353). On je upamćen kao veoma odlučan i sposoban državnik i teritoriju je uspio proširiti u pravcu Jadrana, čime se dokopao mora i Bosni otvorio put u svijet.
Što se tiče Raške, jedan od poznatih Nemanjinih nasljednika je Stefan Dečanski. Raška se polako širila ka istoku i jugu i tako se on kruniše za kralja i svoju teritoriju naziva Sprskom kraljevinom.  Poslije njega najpoznatiji je Milutin Nemanjić (vl. 1282-1321). On je na Kosovu sagradio najveći broj manastira. Poslije njega najznačajniji za Srbe postaje vladar Dušan Nemanjić (vl. 1331-1355). Dušan je prozvan „jakim“ jer je svoju teritoriju proširio na sjever do Dunava, na istok do Bugarske, na jug do Egejskog mora, ali jedino na zapad nije imao puno osvajačke sreće. Uspio je osvojiti samo Hum (današnja Hercegovina). Godine 1346. Dušan Nemanjić se u Skoplju kruniše za cara Srba, Grka, Bugara i Albanaca, meðutim to mu Vizantija i Rim nisu priznali. Car Dušan je u nekoliko navrata pokušao da pokori bana Stjepana II i tako je više puta opsjedao glavni grad Bobovac. U Bosni je doživio teške neuspjehe i potom bio primoran da od Bosne digne ruke. Njegovim povlačenjem ban Stjepan II vraća pod svoju kontrolu osvojeni Hum. Pred neočekivanu smrt, Dušan Nemanjić premješta svoju prijestolnicu iz Rasa u Prizren. Njegovom smrću nasljeðuje ga njegov sin Uroš, koji je zbog upropaštavanja carstva prozvan „nejakim“.
Vladavina bana i kralja Tvrtka Kotromanića (vl. 1353-1366. i 1367-1391) bila je najduža i najvažnija u istoriji Bosne. On je učvrstio svoju vlast i Bosnu ojačao na svim poljima. Njega je uzeo u zaštitu ugarski kralj i nametnuo mu zadatak da proganja sljedbenike bogumilskog vjerovanja. Zbog toga njega Bošnjani-bogumili, na čelu sa njegovim roðenim bratom Urošem, proganjaju iz Bosne, ali se on ubrzo, uz pomoć ugarskog kralja, vraća. Bosna je u njegovo vrijeme imala najveću teritoriju na Balkanu, cijelu današnju Bosnu, Dalmaciju, Crnu Goru,  Sandžak i istočne dijelove Srbije. U Sandžaku je tačnije obuhvatala teritorije današnjih opština Priboj, Pljevlja, Prijepolje, Nova Varoš, Sjenica, Bijelo Polje i Donji Kolašin. Sve ove teritorije su sljedećih 505 godina bile u sastavu Bosne, a poslije u sastavu Novopazarskog Sandžaka još 34 godine Po povratku iz Ugarske, Tvrtko Kotromanić se 1377. godine  kruniše za kralja Srbije, Bosne, Primorija i zapadnih strana u manastiru Miliševo kod Prijepolja (koje se danas nalazi u Sandžaku). Ovu činjenicu niko ne poriče, ali smo u osnovnoj školi učili da je Tvrtko bio ”kralj Srbije”, što je, dakle, očigledna obmana. S druge strane Drine brojni srpski velikaši su vodili borbu oko vlasti. Kao pobjednik izlazi Lazar Hrebeljanović (vl. 1371-1389) i proglašava se za kneza Srbije (koja je obuhvatala današnju Centralnu Srbiju sa sjedištem u Kragujevcu). Protiv njega se još jedino pobunio župan Nikola Altomanović. Knez Lazar, da bi ga porazio, ulazi u savez sa kraljom Tvrtkom i tako i on biva ugušen.
Velikosrpski istoričari kao dokaz za svoje ideje navode što kralj Tvrtko Kotromanić kaže za sebe da je „kralj Srbljem“. Znamo da je Tvrtko bio nosilac bosanske kraljevske krune, ali po raspadu i rascjepu države Srbije, on sebe, time što osvaja njene dijelove, naziva i kraljem Srba, odnosno kako se spominje „Kralj Srbljem“. Taj čin je imao politički karakter jer je na taj način pokušao pridobiti pravoslavno stanovništvo i dobiti meðunarodno priznaje za bosansku krunu. Pored političkog, ovaj čin je imao i ekonomski karakter, jer je on tim proglašenjem zadobio pravo na „Mitrovdanski prinos“ koji su Dubrovčani plaćali Srbiji. Da je Kralju Tvrtku titula “Kralj Srbljem” bila samo od ceremonijalne važnosti pokazuje i činjenica da Kralj Tvrtko 1390. godine odbacuje tu titulu u potpunosti, te od tada njegova titula glasi ”Kralj Raške, Bosne, Dalmacije, Hrvatske i Primorja”
Kao zaključak svim ovim tvrdnjama o postojanju dvije zasebne nacije Bošnjaka i Srba bit će i to da mi danas znamo izgled svih spomenutih srpskih vladara, i to putem freski i ikona koje su crtane u crkvama, ali ne znamo izgled nijednog od spomenutih bosanskih vladara, jer oni nisu naslikavani, jer nisu bili kršćani!