Mediji i religija

Religija se obično definira kao čovjekovo povezivanje (religare – lat – povezati) s onim što se smatra svetim, božanskim ili spiritualnim. Ta povezanost se, u pravilu, ne ostvaruje na direktan način, već posredstvom religijskih organizacija.
Definiranje pojma religije predstavlja veoma težak zadatak, jer je religija sama po sebi veoma složen fenomen. Nesumnjivo, religija predstavlja jedan od elemenata ljudske svijesti i duhovne kulture. Postoje tri osnovna pristupa po kojima se može posmatrati religija kao fenomen. To su: subjektivni, objektivni i subjektivno-objektivni pristup. Sa stanovišta objektivnog pristupa, religija se ne može ispitivati kao svaka druga pojava. Subjektivni pristup zahtijeva drugačiji pristup religiji nego ostalim stvarima. Po trećem stavu, smatra se da se ne može poreći subjektivno ni objektivno kod religije, jer je ona sinteza objektivnog i subjektivnog.
U zavisnosti od društveno-političke situacije i ideologije, postoji više tumačenja religije. Brojni autori ističu određene aspekte religije kao najbitnije, pa zbog toga nije lahko dati jedinstvenu, sveobuhvatnu definiciju religije. Tako se definicija religije u najvećem broju slučajeva, kako ističe Đuro Šušnjić (1998:32; tom I), gradi s obzirom na zadatak istraživanja.
Uzimajući u obzir višeznačnost tog pojma i protivrječnosti koje on nosi, Šušnjić (1998:50, tom I) pod pojam religija svodi „svako verovanje u apsolutnu i mističnu moć, od koje čovek zavisi, i koja kontroliše njegov život i smrt, ali na koju može uticati, ako se ponaša na određene načine; svoja iskustva sa tom moći može da izražava na kognitivan, emocionalan, praktičan i mističan način, tj. u obliku učenja, obreda, zajednice vernika; sticanje i izražavanje iskustva sa tom moći ima za njega i(li) zajednicu određeno značenje, jer bi bez toga njegov život i život zajednice izgledao sasvim drukčiji. Religija je osoben način života koji se opisuje u njenom učenju, doživljava u posebnoj vrsti iskustava, ostvaruje u njenim obredima, izražava u njenim simbolima, ogleda u vrhovnim vrednostima, propisuje u normama, oživotvoruje u zajednicama vernika, učvršćuje u ustanovama, otelovljuje u svetim ličnostima, oseća na svetim mestima i u sveto vreme. Učenje, iskustvo, obred, simbol, vrednost, norma, zajednica, ustanova, ličnost, sveto vreme i sveto mesto – sve su to oblici u kojima apsolutna i mistična moć deluje, to jest postaje vidljiva preko posledica koje izaziva“.
Religija je jedna od najsloženijih i najtrajnijih društvenih pojava. Jedan od razloga snage religijskog fenomena leži u činjenici da religija zadovoljava mnoštvo čovjekovih potreba. Spada u red najstarijih i najrasprostranjenijih pokušaja da se odgovori na pitanje o nastanku svijeta i čovjeka i o smislu njihovog postojanja.
Religijske organizacije, posredstvom kojih se ostvaruje veza sa svetim, imaju dvije osnovne funkcije (Stojković, 2002:178) – prva je u uspostavljanju veze vjernika s Bogom, a druga u međusobnom povezivanju njenih pripadnika – vjernika.
Sociolozi navode da suština religije leži u njenom prevazilaženju svakodnevnog iskustva (Hamilton, 2003:228), kao i u vjerovanju da iza svega postojećeg stoji moćna i nevidljiva sila, koja sve određuje i svemu daje smisao (Ćurčić, 2004:138).
Religija ima sljedeće funkcije:
– kognitivnu funkciju,
– funkciju komunikacije,
– funkciju identiteta i identifikacije,
– integrativnu funkciju,
– funkciju orijentacije,
– funkciju adaptacije,
– funkciju kompenzacije,
– funkciju legitimizacije,
– regulativnu funkciju,
– profetsku funkciju i
– ideološku funkciju.
Religija je po sebi “komunikativna praksa, istinski intersubjektna i usmjerena prema govoru” (Arens, 2008:17).
Religija i komunikacija su povezane i zbog toga što sam termin komunikacija potiče od latinske riječi communio koja znači pričešće – uspostavljanje duhovne zajednice s Isusom Kristom, ali i između samih vjernika koji su primili pričest (Stojković, 2002:179).
Komunikacija podrazumijeva korištenje istog jezika simbola, pri čemu je ispravna komunikacija moguća samo poznavanjem ispravnih značenja tih simbola (npr. komunikacija u saobraćaju pomoću saobraćajnih znakova). Također, komunikacija između ljudi je moguća samo ukoliko postoje jednoznačni simboli, odnosno simboli razumljivi svim komunikatorima koji posreduju u interakciji, a samo značenje simbola nastaje u zajedničkom životu. Postojanje zajedničkog jezika podrazumijeva postojanje zajednice u elementarnom vidu.
Budući da se povezanost s natprirodnim ne ostvaruje neposredno, već preko religijskih organizacija (usp. Radojković, 2009:108), one imaju dvije osnovne funkcije: prva je uspostavljanje veze vjernika s Bogom pomoću obreda kao što su krštenje, pričešće i dr., a druga se ostvaruje međusobnim povezivanjem njenih pripadnika – vjernika.
Monoteističke religije (uz izuzetak judaizma) teže misionarstvu. Sveta mjesta tih religija (i Meka za muslimane i Jerusalem za kršćane) predstavljaju mjesta gdje se sreću hodočasnici iz cijelog svijeta, gdje uspostavljaju komunikaciju, a samim tim prave i komunikacijsku mrežu gdje svaki čovjek predstavlja jednog komunikatora koji se nalazi u toj mreži.
Prvi komunikator na Zemlji, po kur’anskom tumačenju, jeste bio Adem a.s. On i svi ostali poslanici ujedno su i posrednici, odnosno komunikatori koji prenose poruke od Boga.
Poslanik, u prenesenom smislu, predstavlja medij posredstvom kog se Bog obraća ljudima. „On ne govori po hiru svome.“ (Kur’an, 53:3)
Prvim komunikatorom nakon Adema a.s. smatra se Nuh a.s. koji se pojavljuje deset generacija nakon Adema a.s. kada su ljudi postali idolopoklonici. On je svoj narod pozivao „hiljadu godina manje pedeset“. (Kur’an, 29:50)
S obzirom na nivo društvenog razvoja i stepen razvoja sredstava razmjene informacija, biblijski koncept komuniciranja zasniva se, prije svega, na korištenju direktne, intergrupne i interpersonalne, dvosmjerne komunikacije. Zato se biblijsko komuniciranje najvećim dijelom, a posebno kada je riječ o starojevrejskim prorocima, oslanjalo na “ulične propovjednike”. “Reč je o prorokovanju, pripovedanju, uveravanju ljudi, širenju glasina o Božjim delima i čudesima u sinagogama, mestima u kojima se okupljalo jevrejsko stanovništvo.” (Slavujević, 2006:98)
Isus je posebnu pažnju pridavao interpersonalnoj komunikaciji. Komunicirao je sa svim tadašnjim slojevima stanovništva, od gubavca do rimskog upravitelja.
Kur’an također govori o misji Isaa a.s. Njemu prepisuje nadnaravne sposobnosti, i to moć iscjeljivanja, govora u kolijevci, oživljavanje ptice od gline, spuštanja trpeze s neba, znao je šta ljudi u kućama jedu i šta gomilaju, te oživljavanje mrtvih iz grobova. (Kur’an)
Da je komunikacija za taj period došla do najvišeg nivoa govori i to u kojim se sve smjerovima razvila u vrijeme Poslanika Muhammeda sallallallahu alejhi ve sellem. On je ljude pozivao na miran način, citirajući ajete, potom ih objašnjavajući, a onda i pozivajući ih da prihvate islam. Njegova misija sastoji se iz dva dijela: prvi jeste pozivanje da vjeruju u Jednog Boga, a drugi da svoj život vode po pravilima islama, odnosno da čine dobra djela. Osim direktnog pozivanja, Muhammed sallallahu alejhi ve sellem slao je pisma tadašnjim kraljevima, susretao se sa delegacijama drugih plemena i naroda pozivajući ih u islam, a slanje misionara, vjerskih ekspedicija bili su samo neki od vidova komunikacije u vrijeme Poslanika sallallahu alejhi ve sellem.

Glas islama 315,

Autor:Msc. Naida Zeković Džanković

Rubrika: Islam u društvu