Pribojski kraj kroz vjekove

Priboj je kraj koji je tokom postojanja srpske srednjovjekovne države imao veliki značaj, a dolinom Lima prolazio je put koji je spajao Srbiju i Bosnu. S obzirom da su putevi i predgrađa vezivani putevima, značajno je da je ispod stare tvrđave Priboj postojao drum.

Ukoliko bi išli u daleku prošlost pribojskog kraja, uslijed nedostatka izvora i slabe arheološke istraženosti, teško je nešto određenije reći o ovom prostoru u dalekoj povijesti. Međutim, naseljenost ove oblasti datira na prijelazu još iz neolita u metalno doba, što nam svjedoči jedan keramički sud koji pripada tzv. ”slavonskoj” kulturi. Naselja na Balkanu po vremenu njihovog osnivanja dijele se u dvije grupe. U prvoj su ona koja su osnovana u Srednjem vijeku, ili još prije, a u drugoj gradovi koji svoje osnivanje zahvaljuju isključivo osmanlijskom gospodstvu u ovim krajevima. Kod današnjeg Priboja spominje se u jednom izvoru iz prve polovine XVI stoljeća razrušeni grad (tvrđava) Pribon. Iako o ovoj tvrđavi ne nalazimo pod ovim imenom spomena u do sada objavljenim srednjovjekovnim poveljama, sigurno se može reći da je ono čedo Srednjeg vijeka, i to, opet, iz dva razloga: prvo, što se još u prvoj polovini XVI vijeka, kako sam spomenuo, znalo da je to stari, kršćanski srednjovjekovni grad, a drugo, da su ovu tvrđavu podigli Osmanlije sigurno je ne bi tako brzo napustili. Govoreći, pak, o stanovnicima ovog kraja, najstariji imenom poznati stanovnici su Autorijati, čije se jezgro inače nalazilo u oblastima oko rijeke Tare, gornjeg toka Drine i planine Tare. Autorijate potom smjenjuju Skordisci, koji su ih savladali, a onda i Rimljani.

Grad Priboj (Jagat) na planini Bić

Srbi na ove prostore stižu početkom VII vijeka, u doba cara Iraklija. Oblast koju su oni prvobitno naseljavali obuhvatala je, između ostalog, i krajeve na Limu. Prvi vjekovi života Srba na ovim prostorima slabo su poznati. Tokom IX i početkom X vijeka srpske zemlje stradaju uslijed sukoba između susjednih država. Tokom XI vijeka Polimlje je, možda, jedno kraće vrijeme ulazilo u sastav Dukljanske države.

Vezano za Srednji vijek o pribojskom kraju ima malo podataka, ali je poznato da je donje Polimlje pripadalo župi Dabar koja je pod tim imenom poznata od početka XIII vijeka. Ovaj kraj je inače tokom postojanja srpske srednjovjekovne države imao izuzetno veliki značaj. Dolinom Lima prolazio je put koji je spajao Srbiju i Bosnu. Poznata je stvar da su srednjovjekovni gradovi i njihova predgrađa bili međusobno vezani putevima, kao jedinim prometnim drumovima, pa je i ispod tvrđave Priboja, a kroz istoimeno naselje prolazio drum koji je vezao ovaj grad i naselje s Dobrunom i Višegradom na sjeveru i Bistricom i drugim onovremenim gradovima na jugu.

Priboj za vrijeme turske vladavine

Priboj je, kao bliska udarna tačka osmanlijskom nadiranju s jugo-zapada dosta rano došao pod osmanlijsku vlast. Po svoj prilici, početkom druge decenije XV stoljeća, ali izgleda prije 1418. godine, jer još 1415. godine, prema Muvekitu i dr. Bašagiću, Turci neposredno gospodare obližnjim mjestima Pljevljima, Čajničem, Fočom i Nevesinjem. Odmah po službenom osvajanju Bosne 1463. godine izvršena je upravna podjela osvojenih zemalja i ustrojen poseban Bosanski sandžak, u čiji sklop dolazi i Priboj s okolinom.

Sigurniji podaci o Priboju potiču sa početka perioda turske vladavine. Današnji Priboj pominje se prvi put tek 1485. godine u najstarijem sačuvanom katastarskom popisu Bosanskog sandžaka kao ”pazar Priboy” u nahiji Dobrun u Višegradskom kadiluku. Manje od pola vijeka kasnije, 1530. godine, pominje se u jednom turskom defteru kao sjedište posebne nahije u istom kadiluku. Grad Jagat, na lijevoj obali Lima, pominje Kuripešić u svom putopisu, koji je kroz ove krajeve prošao 1530. godine. Opisuje stare zidine kao lijep kršćanski gradić po imenu Pribon, a odmah zatim dodaje da tu, dolje u nizini, ima trgovište, koje se također Priboj zove, što svakako odgovara današnjem Priboju.

Druga polovina XVI vijeka predstavlja doba ekonomskog prosperiteta naših zemalja pod Turcima, te je i Priboj u to vrijeme doživio svoj procvat. Značajno je bilo što su u to vrijeme preko njega išla dva trgovačka puta: bosanski od Sarajeva za Novi Pazar i preko njega za dvije provincije turskog carstva i dubrovački, koji se izdvajao od Prijepolja i preko Priboja vodio za Užice.

Tokom XVI vijeka u pogledu razvoja Priboja vrlo su značajna dva objekta koja je podigao Sinan-beg Boljanić. Nema podataka iz prve ruke kada je tačno Sinan-beg izgradio prostran karavan-saraj i veliki most na Limu u Priboju. Gotovo nema dvojbe da je to bilo prije njegove smrti 1582. godine. U to doba Priboj postaje sjedište kadiluka i urbanistički poprilično zaokružen.

Kroz Priboj 1659. godine, vraćajući se na istok Carigradskim drumom, prolazi i čuveni turski putopisac Evlija Čelebija. On pominje ovo mjesto kao centar kadiluka i to je kasaba sa 300 ćeremidom (crijepom) pokrivenih kuća, jednom džamijom i tri hana. Poslije Evlijinog prolaska nemamo podataka o Priboju više od jednog vijeka, odnosno do 1758. godine, kada je napisana Hasan-agina vakufnama koja nam je djelimično dala opis grada, razvitka i prošlosti ovog mjesta i bliže okoline.

Od početka XIX stoljeća, od Prvog srpskog ustanka i kasnije sve češćih sukoba ustanika i bosanske vojske, pa sve do iza okupacije Bosne i Hercegovine i odcjepljenja Priboja s Novopazarskim sandžakom od matice 1878. godine, Priboj preživljava burnu povijest. Nekoliko puta postaje žrtvom plamena, a njegovi stanovnici se raseljavaju, te od ovog vremena ovo mjesto počelo je postepeno opadati, tako da 1852. godine broji svega 26 kuća.

Odlukama Berlinskog kongresa Austrougarska dobija pravo da okupira Bosnu i Hercegovinu i da u zapadnom djelu Novopazarskog sandžaka drži vojne garnizone, što je za Priboj imalo izvanredan značaj i značilo prekretnicu u njegovom razvoju.

Nastavit će se…

R: Historija A: Msc. Harun Eminagić, Glas islama 335

Dio Priboja sa Hasan-aginom džamijom iz druge polovine XIX vijeka